भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात भारिया नावाची जमात आढळते. धुळे, नाशिक आणि नंदुरबार या जिल्ह्यांमध्ये या राज्यातील बहुसंख्य आदिवासी लोकसंख्या आहे.
भारिया त्यांच्या विशिष्ट पोशाख, दागिने आणि वास्तुकला तसेच त्यांच्या दीर्घकालीन चालीरीती आणि परंपरांसाठी प्रसिद्ध आहेत. भारिया लोक त्यांच्या उपजीविकेसाठी मुख्यतः शेतीवर अवलंबून असतात, तर बरेच लोक जंगलाशी संबंधित क्रियाकलापांमध्ये देखील भाग घेतात जसे की लाकूड नसलेली वन उत्पादने गोळा करणे.
दारिद्र्य, आरोग्यसेवा आणि शिक्षणापर्यंत मर्यादित प्रवेश आणि त्यांचा प्रदीर्घ इतिहास आणि समृद्ध सांस्कृतिक वारसा असूनही भारियांना अलीकडे अनेक अडचणी आल्या आहेत. सरकार आणि अनेक गट या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि भारियांना अधिक अधिकार देण्यासाठी काम करत आहेत, परंतु त्यांची दीर्घकालीन वाढ सुरक्षित करण्यासाठी आणि त्यांच्या विशिष्ट संस्कृतीचे जतन करण्यासाठी बरेच काही करणे आवश्यक आहे.
स्थान - भारताचे महाराष्ट्र हे राज्य आहे जेथे भारिया प्रामुख्याने आहेत. राज्याच्या उत्तरेकडील भागात धुळे, नाशिक, नंदुरबार या जिल्ह्यांमध्ये ते प्रामुख्याने केंद्रित आहेत. हे जिल्हे महाराष्ट्रातील खान्देश आणि मराठवाडा विभागातील एक घटक आहेत. गुजरात या नजीकच्या राज्यातही भारियांची उपस्थिती नगण्य आहे.
भाषा - इंडो-आर्यन भाषा कुटुंबातील भिल-गोंड शाखेतील भिल उपसमूहातील भिलोडी ही भारिया लोकांची प्राथमिक भाषा आहे. मध्य आणि पश्चिम भारतातील आदिवासी रहिवासी भिलोडी बोलतात, ही भाषा इतर भिल्ल बोलींशी जवळून संबंधित आहे.
अनेक भारिया भिलोडी तसेच भारताची राष्ट्रीय भाषा हिंदी आणि महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा असलेल्या मराठीत पारंगत आहेत. काही भारिया, विशेषत: औपचारिक शिक्षण घेतलेले, इंग्रजीही बोलू शकतात.
संस्कृती - भारियांची एक समृद्ध संस्कृती आहे जी इतिहासाने भरलेली आहे आणि पर्यावरण आणि एकमेकांशी त्यांचे घनिष्ठ संबंध दर्शवते. भारिया संस्कृतीच्या मूलभूत घटकांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
कपडे: भारिया त्यांच्या असामान्य कपड्यांसाठी ओळखले जातात, जे त्यांच्या आदिवासी मूळचे प्रतीक आहेत. पुरुष सहसा धोतर आणि ब्लाउज घालतात, तर स्त्रिया सामान्यत: विस्तृतपणे भरतकाम केलेल्या चमकदार रंगाच्या साड्या परिधान करतात. भारियाच्या कपड्यांचा एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे दागिने, जे चांदी आणि इतर मौल्यवान धातूंनी बनलेले असते आणि सामाजिक दर्जा दर्शवण्यासाठी आणि जीवनातील महत्त्वपूर्ण घटनांचे स्मरण करण्यासाठी वापरले जाते.
सण आणि विधी: वर्षभर, भारिया लोक होळी, दिवाळी आणि भगोरिया सण यांसारखे अनेक पारंपरिक सण आणि समारंभ पाळतात. हे सण समाजातील सदस्यांना एकत्र येण्यासाठी आणि त्यांचा सामायिक वारसा साजरा करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण सामाजिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम म्हणून सेवा देण्याचे एक प्रसंग देतात.
भारियांना संगीत आणि नृत्याचा मोठा इतिहास आहे आणि ते त्यांच्या गायन आणि नृत्यासाठी वारंवार ढोल, मंजिरा आणि शहनाई यांसारखी पारंपारिक वाद्ये वापरतात. भगोरिया उत्सवात अनेक पारंपारिक नृत्ये देखील भर्यांकडून सादर केली जातात, जसे की भगोरिया नृत्य.
आर्किटेक्चर: भारियांची असामान्य वास्तुशिल्प रचना नैसर्गिक जगाशी त्यांचे सखोल नाते दर्शवते. पारंपारिक भारियांची निवासस्थाने माती आणि बांबूने बांधलेली आहेत आणि त्यांना वारंवार व्हरांडे आणि गच्चीची छत असते.
भारियांच्या वैविध्यपूर्ण सांस्कृतिक इतिहासाची ही काही उदाहरणे आहेत. अलीकडे अनेक अडचणी आल्या, तरीही भारिया संस्कृतीचे जतन आणि संवर्धन करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. या प्रयत्नांमध्ये स्थानिक संस्थांचे कार्य, सांस्कृतिक उत्सव आणि शैक्षणिक उपक्रम यांचा समावेश होतो.
शैली आणि पोशाख - भारिया त्यांच्या असामान्य कपड्यांसाठी ओळखले जातात, जे त्यांच्या आदिवासी मूळचे प्रतीक आहेत. स्त्रिया बऱ्याचदा लाल, हिरव्या आणि पिवळ्या रंगात, ज्वलंत रंगछटांमध्ये विस्तृतपणे भरतकाम केलेल्या साड्या परिधान करतात. साड्या सहसा शर्ट आणि स्कार्फने परिधान केल्या जातात, कंबरेभोवती गुंडाळल्या जातात आणि खांद्यावर गुंडाळल्या जातात. स्त्रिया देखील चांदी आणि इतर मौल्यवान धातूंनी बनवलेल्या बांगड्या, कानातले आणि हार यासारखे दागिन्यांचे विविध तुकडे करतात.
शर्ट आणि धोती, जे कंबरेला आणि पायाभोवती गुंडाळलेले कापडाचे लांब पट्टे आहेत, हे पुरुषांचे नेहमीचे पोशाख आहेत. त्यांच्या डोक्यावर पगडी, एक प्रकारचा पगडी देखील असू शकतो. नेकलेस, ब्रेसलेट आणि कानातले यांसारखे दागिने घालण्याव्यतिरिक्त, पुरुष स्टेटस सिम्बॉल म्हणून स्टाफ किंवा चाकू देखील बाळगू शकतात.
बहुतेक भारिया, विशेषत: समाजातील वृद्ध सदस्य, बहुतेक वेळा अनवाणी पाय घालतात आणि त्यांच्यापैकी अनेकांच्या हातावर, पायांवर आणि त्यांच्या शरीराच्या इतर भागांवर गुंतागुंतीचे टॅटू असतात जे त्यांची सांस्कृतिक पार्श्वभूमी आणि वैयक्तिक ओळख दर्शवतात.
भारियांची फॅशन सेन्स आणि पोशाख त्यांच्या सांस्कृतिक इतिहासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात आणि त्यांच्या सामाजिक संस्कार, धार्मिक प्रथा आणि पारंपारिक जीवनशैलीशी घनिष्ठपणे संबंधित आहेत. आधुनिकतेचा प्रभाव आणि पाश्चात्य फॅशनचा वाढता प्रभाव असूनही, अनेक भारिया आजही पारंपारिक पद्धतीने दररोज आणि विशेष प्रसंगी त्यांच्या विशिष्ट सांस्कृतिक ओळखीचे रक्षण करतात.
अन्न - महाराष्ट्र, भारतातील भारियांच्या प्राचीन जन्मभूमीची संसाधने आणि वातावरण त्यांच्या समृद्ध आणि वैविध्यपूर्ण पाककृतीमध्ये प्रतिबिंबित होते. भारियांच्या मुख्य पदार्थांमध्ये खालील पदार्थ आहेत:
तांदूळ: भाऱ्यांसाठी, भात हा एक मुख्य पदार्थ आहे जो ते उकडलेले, वाफवलेले आणि तळलेले अशा विविध प्रकारे खातात.
भारिया प्रथिनांचा स्त्रोत म्हणून मसूरावर जास्त अवलंबून असतात आणि ते इतर पदार्थांसह सूप, स्ट्यू आणि करी तयार करण्यासाठी त्यांचा वापर करतात. मसूराच्या उदाहरणांमध्ये चणा डाळ आणि मूग डाळ यांचा समावेश होतो.
भाजीपाला: भाऱ्या लोक टोमॅटो, कांदे, बटाटे आणि भेंडी यासह विविध प्रकारच्या भाज्यांची लागवड करतात, ज्यांचा वापर अनेक पाककृतींमध्ये केला जातो.
मसाले: त्यांच्या अन्नाला चव आणि सुगंध देण्यासाठी, भारिया त्यांच्या स्वयंपाकात विविध प्रकारचे मसाले वापरतात, जसे की हळद, जिरे, धणे आणि मिरची.
जरी समुदायामध्ये शाकाहार लोकप्रिय आहे, तरीही भारिया लोक चिकन, मासे आणि मटण यासह मांसाहारी पदार्थ देखील खातात.
भारिया वर्षभर अनेक पारंपारिक सण आणि समारंभ देखील साजरे करतात, ज्या दरम्यान विशेष पदार्थ तयार केले जातात आणि समुदायासह सामायिक केले जातात. हे उत्सव या रोजच्या खाद्यपदार्थांव्यतिरिक्त होतात. हे उत्सव भारियांना एकत्र येण्याची आणि त्यांचा समान वारसा आणि सांस्कृतिक पद्धतींचा सन्मान करण्याची संधी देतात.
आधुनिकीकरणाचा प्रभाव आणि पाश्चात्य पदार्थांच्या वाढत्या लोकप्रियतेला न जुमानता भारिया लोक त्यांच्या प्राचीन आहारातील रीतिरिवाजांचे पालन करत आहेत आणि त्यांच्या विशिष्ट आणि चवदार पाककृतीचा आस्वाद घेत आहेत.
हस्तकला - भारियांच्या सांस्कृतिक वारशात हस्तकला समाविष्ट आहे, जे लोकांना त्यांची सर्जनशीलता व्यक्त करण्याचा आणि त्यांच्या परंपरा जिवंत ठेवण्याचा मार्ग देतात. भारिया हस्तशिल्पांमध्ये हे समाविष्ट आहे, उदाहरणार्थ:
भारिया हे उत्कृष्ट बास्केट विणकर आहेत जे बांबू आणि इतर नैसर्गिक तंतूंपासून विविध टोपल्या आणि इतर विणलेल्या वस्तू तयार करतात, ज्यात मॅट आणि हेडगियर यांचा समावेश आहे.
मातीची भांडी: भाऱ्या लोक अशा पद्धती वापरतात ज्या पिढ्यान्पिढ्या सुपूर्द केल्या गेल्या आहेत, ज्यात वाट्या, जार आणि साठवण कंटेनर यांसारख्या पारंपारिक भांडी उत्पादनांची श्रेणी तयार केली जाते.
भारिया त्यांच्या सुंदर शिलाईसाठी प्रसिद्ध आहेत, ज्याचा वापर कापड, फर्निचर आणि कपडे सुशोभित करण्यासाठी केला जातो.
दागदागिने: मौल्यवान धातू आणि इतर साहित्य वापरून, भारिया विविध प्रकारचे दागिने तयार करतात, ज्यात हार, कानातले, बांगड्या आणि इतर तुकडे असतात.
भरिया हस्तकलेच्या विस्तृत इतिहासाची ही काही उदाहरणे आहेत. आधुनिकतेचा वाढता प्रभाव आणि मोठ्या प्रमाणात उत्पादित वस्तूंची उपलब्धता असूनही अनेक भारिया पारंपारिक हस्तकला बनवत आहेत आणि त्यांची कौशल्ये तरुण पिढीपर्यंत पोचवत आहेत, त्यांच्या सांस्कृतिक वारशाचे आणि ओळखीचे रक्षण करतात.
अलिकडच्या वर्षांत भारियास हस्तकला देशांतर्गत आणि परदेशात लोकप्रिय झाली आहे आणि समुदायाच्या पारंपारिक कला आणि हस्तकलांना समर्थन आणि प्रोत्साहन देण्यासाठी पुढाकार घेण्यात येत आहेत. हे उपक्रम भारिया कारागिरांच्या उपजीविकेला आधार देतात आणि त्यांच्या सांस्कृतिक परंपरा आणि इतिहासाला चालना देतात.
युनिव्हर्सल ट्राइब्सकडून आदिवासी समुदाय उत्पादने खरेदी करा
